Wat apen ons kunnen leren
Het had zonder meer een item kunnen zijn in de orgie aan wilde ideeën die de stedelijke trefdag opleverde, maar aan de oprichting van een diergaarde hebben de rijkelijk betaalde consultants van onze lokale bestuurders niet gedacht. En dat is toch wel een gemiste kans, zo lijkt het ons, na het consumeren van een boeiende lezing over apengedrag, gepresenteerd aan de leden van onze lokale businessclub door een gedragsbioloog. De man doet al jarenlang onderzoek naar verschillen en gelijkenissen in sociaal gedrag tussen mensen en apen. Vooral de gelijkenissen zijn nogal opvallend, aldus de wetenschapper. Dat hoeft ook niet te verbazen aangezien 98 procent van onze genen identiek is aan die van chimpansees. Apen zijn ook in staat om complexe dingen te leren en kunnen eveneens effecten van hun daden grotendeels inschatten.
Op het eerste gezicht kan het verwondering wekken dat zakenlui zich inspireren op het werk van een bioloog, maar ’s mans betoog werkt inspirerend. Zowel in de apen- als de mensenwereld draait veel rond leiderschap. Laat het nu net daar zijn waar bedrijfsleiders en politieke gezagdragers ongetwijfeld veel mee te maken krijgen. Zo blijken de leiders zowel in apengemeenschappen als bij bedrijven en overheidsdiensten doorgaans bedreven te zijn in het imponeren in hun relaties met ondergeschikten. Anderzijds zijn zij vaak goed in het vergaren van steun.
Dergelijke competenties schijnen leiders als vanzelfsprekend te beschouwen terwijl hun ondergeschikten ze als incoherent, ingewikkeld en onduidelijk bestempelen. De gevolgen laten zich raden. Na min of meer lange termijn mondt dat bij apen uit in bijt- en trekwerk. Mensen doen het iets subtieler met tegenwerking, pesterijen, disfunctioneren.
Leidinggevenden die inzicht verwerven in dergelijke complexe relaties en er handig weten mee om te gaan, zien op de duur het ongenoegen en frustraties (als die er al waren) bij hun ondergeschikten wegebben en de arbeidsvreugde toenemen, op voorwaarde dat ze ook hun eigen leidinggevenden mee over de streep kunnen trekken.
Volgens de gedragsbioloog hanteren apen verschillende technieken om rust en kalmte terug in de groep te krijgen. Eén daarvan is het mekaar vlooien. Dat heeft niet zozeer te maken met het verwijderen van ongedierte dat op de huid aanwezig zou zijn, want dat is meestal niet het geval. Mekaar vlooien is vooral een sociale activiteit om de rust te doen terugkeren en de banden tussen verschillende groepsleden te versterken. Het is ook een teken van respect en het kan eveneens gezien worden als een ruilmiddel om dingen gedaan te krijgen van anderen. Misschien iets waar wij mensen kunnen van leren, niet door mekaar figuurlijk, maar wel letterlijk in de haren te vliegen. Met het risico dat kaalhoofdigen zich gediscrimineerd voelen.
Rik Poulman
