VERKIEZINGEN: Politicoloog Carl Devos over de gevolgen van de afschaffing van de opkomstplicht

Met welk doel werd de opkomstplicht bij de lokale verkiezingen afgeschaft?

“Open Vld en N-VA waren al langer tegen de opkomstplicht, vooral Open Vld heel uitgesproken. CD&V was en is voor de opkomstplicht, maar ze hebben tijdens de formatie van Jambon I toegegeven. Zo ontstond toevallig een meerderheid om die opkomstplicht bij lokale en provinciale verkiezingen in Vlaanderen af te schaffen, het enige waarvoor het Vlaams Parlement bevoegd is.”

Wat als je niet gaat stemmen? Zijn er bepaalde partijen die daar voor- of nadelen van zullen ondervinden?

“Er zijn geen nadelen aan verbonden voor kiezers. De gevolgen voor specifieke partijen kunnen we niet voorspellen, lokale verkiezingen zijn veel complexer (285 verschillende kieskringen in Vlaanderen) dan regionale of federale. Het aanbod is heel uiteenlopend, in de ene gemeente zit partij X in de meerderheid, in de andere in de oppositie... Dat is dus nog koffiedik kijken.”

Waar gaan blanco stemmen naartoe in een systeem waarbij de persoon met de meeste stemmen van de best scorende lijst het voortouw krijgt om een coalitie te vormen?

“Die blijven onveranderd liggen waar ze altijd lagen: apart, die tellen niet mee. Niet voor de zetelverdeling of -toewijzing, die hebben dus geen effect.”

Is de afschaffing van de opkomstplicht zomaar terugdraaibaar? En wie kan dat terugdraaien? Volgens sommige bronnen zou de meerderheid dit gestemd hebben, zonder dat zij nog in de meerderheid zitten. Klopt dat wel?

“De afschaffing van de opkomstplicht kan wel degelijk herzien worden via een decreetwijziging in het Vlaams Parlement. Er wordt gezegd dat dit nu op tafel ligt, maar we moeten het resultaat van de formatie afwachten. Een meerderheid kan die beslissing terugdraaien. Je bronnen kloppen echter niet: het is in de vorige legislatuur gestemd in normale politieke tijden, dus zonder lopende zaken, in juli 2021.”

Wat zijn de verwachtingen in verband met de opkomst voor de lokale verkiezingen? Welke bevolkingsgroepen zullen thuisblijven (jongeren, ouderen, hooggeschoolden, laaggeschoolden, anderstaligen ….)?

“Dat is moeilijk te voorspellen. We verwachten een daling van gemiddeld tien tot vijftien procent, in sommige steden zal dat meer en in andere minder zijn, ook afhankelijk van de lokale inzet. Ook bij verkiezingen met opkomstplicht zien we de opkomst dalen, er is dus een natuurlijke daling aan de gang. De impact op de verdeling van stemmen tussen partijen is moeilijk te voorspellen, we verwachten wel dat jongeren, ouderen, kortgeschoolden, mensen die het wat moeilijk hebben of met lage politieke interesses verhoudingsgewijs veel meer zullen afhaken.”

Ondervindt u als hoogleraar dat jongeren minder interesse hebben in politiek?

“De afschaffing van de opkomstplicht heeft daar volgens mij weinig impact op, weinig jongeren zijn geïnteresseerd in politiek, en al zeker niet in de traditionele partijpolitiek die we vaak zien. Ze zijn meer bezig met de grote problemen van de wereld, zoals migratie, duurzaamheid, vrouwenrechten, enzovoort.”

Waarom kunnen mensen nog steeds niet van thuis uit stemmen, door in te loggen via de identiteitskaart bijvoorbeeld?

“Omdat er nog geen betrouwbaar systeem is om dat goed uit te voeren: het systeem moet 100 procent veilig zijn, zonder kans op hacking of fraude. Er mag ook geen druk op kiezers worden uitgeoefend bij het uitbrengen van hun stem, en dat is thuis heel moeilijk te controleren. Thuis stemmen zal er dus niet snel en wellicht nooit komen.”

Tekst: AP