Over gemeentefusies: Hoegaarden raakte Groot- en Nieuw Overlaar kwijt in 1976 (deel 3)
Na de bijdragen over Meldert en Outgaarden komt nu de hoofdgemeente Hoegaarden aan de beurt, een gemeente met een kern als een kleine stad en die riskeert opgeslorpt te worden door Tienen. Bovendien heeft Hoegaarden door de brouwerij en het bier een naambekendheid over de hele wereld: die naam mag niet verdwijnen. Alleszins Hoegaarden, vroeger een Luikse enclave in Brabant, heeft altijd aan zijn autonomie gehouden: we brengen hier een terugblik op de fusiegeschiedenis voor 1976. Er was in die periode veel verzet tegen de fusies, dat zal nu niet anders zijn.
De overheid motiveert fusies door te stellen dat de kleine gemeenten onvoldoende bemand zijn om alles draaiende te houden. Maar het is precies die overheid die zoveel regeltjes maakt, dat de gemeenten in het werk verzuipen.
Al in februari 1968 tekende Hoegaarden formeel verzet aan tegen de mogelijke hergroepering van gemeenten. Hieruit bleek dat Hoegaarden geen grondgebied wilde afstaan, noch aan Tienen, noch aan Kumtich. In zeer ondergeschikte orde zou een fusie met Outgaarden mogelijk zijn, maar zonder verdere wijzigingen aan de gemeentegrenzen. In de meest ondergeschikte orde zou Bost insgelijks mogen terugkeren naar Hoegaarden, i.p.v. aangehecht te worden bij Tienen als ‘gehucht’.
Formeel verzet in 1968
Hoegaarden verwees in dit verband naar de onbestuurbaarheid van fusies als Honsem en Vertrijk-Boutersem. ‘Intercommunales en federaties van gemeenten zouden veel kunnen oplossen. De overgehevelde bevolking van Nieuw-Overlaar, Groot-Overlaar en Oorbeeksesteenweg naar Tienen, en Hoxem naar Kumtich, zou onderworpen worden aan zware nieuwe belastingen, die in Hoegaarden niet bestaan. Als de hogere instanties vinden dat al wat noordelijk is van de geplande autosnelweg bij Tienen moet, omdat dit grondgebied wordt afgesneden van het centrum Hoegaarden, kan men ex absurdo ook redeneren dat al wat zuidelijk gelegen is van de spoorweg Brussel-Luik (Mulk, Biezemstraat, Tramstraat) bij Hoegaarden moet komen. Want dat grondgebied is ook afgesneden van het centrum van Tienen. Door het verlies van Groot-Overlaar zou het gemeentelijk onderwijs in de problemen komen. De wijk Nieuw-Overlaar is hoofdzakelijk bewoond door inwijkelingen. Ze beschikken over een kerk met parochielokalen, een kleuterschool, een superette, en een eigen verenigingsleven. Groot-Overlaar is dan weer op overtuigende wijze op Hoegaarden gericht. Kort samengevat: geen enkele vierkante meter mag afgestaan worden aan Tienen of Kumtich’, aldus het besluit van de gemeenteraad.
Lees verder onder de foto
Hoxem moet bij Hoegaarden blijven
In december 1969 kreeg burgemeester André Hettich een telefoontje van de gemeentesecretaris van Kumtich om een vergadering te beleggen tussen de schepencolleges van de twee gemeenten, i.v.m. de eventuele overheveling van het gehucht Hoxem naar Kumtich. Hettich weigerde.
In mei 1970 verzette de gemeente Hoegaarden verzet zich nogmaals formeel tegen een grenswijziging met het verlies van Hoxem, ten voordele van de geplande entiteit Kumtich-Vissenaken. Hoxem behoorde op dat ogenblik gedeeltelijk tot Kumtich en gedeeltelijk tot Hoegaarden.
‘Hoxem is altijd één van de belangrijkste gehuchten van Hoegaarden geweest. Hoegaarden heeft alleen de zorg en de last gedragen van de aanleg van een nieuw kerkhof, het in stand houden van de wijkschool, en de restauratie van de monumentale kerk. Dit alles is gebeurd zonder de minste tussenkomst van de gemeente Kumtich, en dit terwijl de inwoners van het gehucht Hoxem-Kumtich steeds mee hebben geprofiteerd van deze nutsvoorzieningen. Hoegaarden vond dus dat het meer passend was dat Hoxem volledig bij Hoegaarden kwam. Hoegaarden zich sterk dat bij een opiniepeiling de meerderheid van de inwoners van Hoxem voor Hoegaarden zou kiezen.
Op een CVP-vergadering in Tienen in juni 1973 werd het probleem van de fusies van gemeenten aangesneden. Sommige imperialistische Tienenaars wilden Hoegaarden zelfs helemaal annexeren, maar de Hoegaardiers bleven vasthouden aan hun zelfstandigheid.
Lees verder onder de foto
Opiniepeilingen
Hoegaarden keek ook met een welgevallig oog naar Meldert, dat een gehucht van Honsem was. Bij de nieuwe fusie zou Honsem bij Boutersem gevoegd worden, en dat kon een probleem worden voor de inwoners van Meldert. Voor de dienstverlening leunde Meldert bij Hoegaarden aan, en bij een recente opiniepeiling sprak 86% van de bevolking zich uit voor een fusie met Hoegaarden.
Een werkgroep van ’t Paenhuys (Getegalm) die zich bezig hield met de fusieproblematiek hield in augustus 1973 een enquête omtrent de toekomst van de wijk Groot-Overlaar, namelijk het gebied tussen de Tiense ring en de autoweg. Er werden 180 formulieren uitgedeeld, waarbij slechts 17 personen zich uitspraken voor overheveling naar Tienen en 132 tegen. In percentage betekende dit dat 88,5% tegen overheveling naar Tienen was.
De werkgroep van ’t Paenhuys hield een tweede enquête, nu in Nieuw-Overlaar, een deel van de Oorbeekse Steenweg, en de steenweg naar Hoegaarden tot aan de ring. Er werden 278 formulieren uitgereikt. Daarvan spraken er 197 personen zich uit tegen het Tiense voorstel tot overheveling, en slechts 64 voor. Dit betekent dat 75,50% van het gebied bij Hoegaarden wilde blijven. In Nieuw-Overlaar zelf lag het op 74%, langs de steenwegen op 77%.
De gemeenteraad van Hoegaarden stemde in oktober 1973 een motie tegen het fusiebeleid van het Gewest dat een deel van de wijk ‘Groot-Overlaar’, en de wijk ‘Nieuw-Overlaar’, plus de Oorbeeksesteenweg naar Tienen wilde overhevelen. Hoegaarden wees ook met klem alle aanspraken van andere gemeenten op het gehucht Hoxem af, dat voor 80% bij Hoegaarden hoorde. Hoegaarden verklaart zich anderzijds wel akkoord met het voorstel tot samenvoeging met de gemeente Outgaarden.
In de wijk Groot Overlaar verschenen in maart 1975 overal affiches aan de ramen met de tekst ‘Wij blijven Hoegaardiers’. De gemeenteraad gaf op 2 april het advies aan de Minister van Binnenlandse Zaken dat Hoegaarden akkoord ging met het voorgestelde fusieplan voor wat betreft de samenvoeging van de gemeenten Hoegaarden (integraal) en Outgaarden, plus de wijk ‘Hoxem’ van Kumtich, plus de wijk ‘Meldert’ van Honsem, en zonder afstand van de wijk ‘Nieuw-Overlaar’.
Lees verder onder de foto
Koninklijk Besluit
De gemeente Hoegaarden vernam in september 1975 met ontstentenis dat het gemeentelijke advies i.v.m. de fusies genegeerd werd. Bij Koninklijk Besluit was nu vastgelegd dat de gebiedsdelen van Hoegaarden ten noorden van de E5 (nu E40) werden toegevoegd bij Tienen. De gemeente stemde een nieuwe motie waarbij werd gesteld dat het meest renderende deel van de gemeente moest afgestaan worden. De gemeente had ook becijferd dat wel 90% van de schoolgaande jeugd van Groot-Overlaar, Nieuw-Overlaar en de Oorbeeksesteenweg, de scholen van Hoegaarden bezocht. In het afgescheiden gebiedsdeel woonden 3 gemeenteraadsleden van Hoegaarden, waarbij twee schepenen.
In november 1975 tekende de gemeente beroep aan bij de Raad van State, om de nietigverklaring te vragen van het KB van 17 september dat de samenvoeging van gemeenten en de wijziging van hun grenzen inhield. De toenmalige minister Michel antwoordde op het verzet van de gemeente Hoegaarden i.v.m. de fusies dat het eerst de bedoeling was alleen Nieuw Overlaar naar Tienen over te hevelen. Omdat er geen duidelijk zichtbare scheiding was, werd dan maar beslist na opmetingen door het kadaster de E5 als scheidingslijn te nemen.
Grote fusie
Als grens tussen Hoegaarden en Tienen werd bij de grote fusie van 1 januari 1977 de E5 genomen. Hierdoor verkreeg Hoegaarden kleine delen van Kumtich (Hoxem), Oorbeek, Bost en Goetsenhoven. Zo verloor Oorbeek wel een kwart van zijn grondgebied aan Hoegaarden. Hoegaarden kreeg er ook Outgaarden en Meldert bij. Het vroegere Outgaarden werd vergroot met een stukje Goetsenhoven tot aan de E5. Hoegaarden raakte wel Groot-Overlaar en Nieuw-Overlaar kwijt. Hoegaarden verloor bij de fusie wel de status van één van de grootste gemeenten van het kanton Tienen.